Ashtu si luftërat e kaluara në Lindjen e Mesme, konflikti midis Izraelit dhe Hamasit që shpërtheu javën e kaluar ka potencialin të prishë ekonominë botërore – dhe madje ta shtyjë atë në recesion nëse përfshihen më shumë vende, raporton Bloomberg.
Përkatësisht, një përshkallëzim më i mprehtë i konfliktit mund ta sjellë Izraelin në konflikt të drejtpërdrejtë me Iranin, furnizuesin e armëve dhe parave të Hamasit, të cilin Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian e kanë shpallur grup terrorist.
Në këtë skenar, Bloomberg Economics vlerëson se çmimet e naftës mund të rriten në 150 dollarë për fuçi dhe rritja globale të bjerë në 1.7 për qind, duke çuar në një recesion që do të fshinte rreth një trilion dollarë nga prodhimi global.
Bloomberg thekson se efektet dytësore si këto janë ekonomikisht të dytat pas tragjedisë njerëzore të kësaj lufte deri më tani, por konflikti në Lindjen e Mesme mund të shkaktojë tërmete në mbarë botën, pasi rajoni është një furnizues kryesor i energjisë dhe një korridor kyç transporti.
Lufta arabo-izraelite e vitit 1973, e cila çoi në një embargo të naftës dhe vite stagflacioni në ekonomitë industriale, është shembulli më i mirë. Konfliktet e tjera patën një efekt më të kufizuar, edhe kur humbjet njerëzore ishin të larta.
Bloomberg kujton se ekonomia aktuale botërore është e pambrojtur. Ajo është ende duke u rikuperuar nga inflacioni i përkeqësuar nga sulmi rus i vitit të kaluar ndaj Ukrainës. Dhe një luftë tjetër në rajonin e vendeve prodhuese të energjisë mund të rindez inflacionin. Pasoja më të gjera mund të lindin nga ripërtëritja e trazirave në botën arabe, por edhe nga zgjedhjet presidenciale të vitit të ardhshëm në SHBA, ku çmimet e gazit janë kyçe për ndjenjën e votuesve.
Të gjitha këto efekte të mundshme varen nga mënyra se si do të zhvillohet lufta në javët ose muajt e ardhshëm. Bloomberg Economics ekzaminoi ndikimin e mundshëm në rritjen globale dhe inflacionin në tre skenarë. Në rastin e parë, armiqësitë mbeten kryesisht të kufizuara në Gaza dhe Izrael. Në një tjetër, konflikti përhapet në vendet fqinje si Libani dhe Siria, të cilat presin forca të forta të mbështetura nga Teherani, duke e kthyer atë në një luftë ndërmjetëse midis Izraelit dhe Iranit. E treta përfshin përshkallëzimin dhe konfliktin e drejtpërdrejtë ushtarak midis shtetit hebre dhe Republikës Islamike.
Në të gjitha këto raste pasojat janë të njëjta – naftë më e shtrenjtë, inflacion më i lartë dhe rritje më e ngadaltë – por madhësia e goditjes ekonomike është e ndryshme. Sa më shumë të përhapet konflikti, aq më global bëhet ndikimi i tij dhe jo rajonal. Natyrisht, gama reale e rreziqeve dhe mundësive është më e gjerë dhe më komplekse sesa mund të kapin këta skenarë. Edhe zinxhirët e thjeshtë shkakësorë ekonomikë janë të vështirë të parashikohen për shkak të paqëndrueshmërisë së viteve të fundit, dhe luftërat janë shumë më të vështira për t’u parashikuar.
Skenari 1 – Konflikti mbetet i kufizuar në Gaza
Kur tre izraelitë u rrëmbyen dhe u vranë nga Hamasi në vitin 2014, kjo shkaktoi një pushtim tokësor të Gazës që vrau më shumë se 2000 njerëz. Luftimet nuk janë përhapur përtej territoreve palestineze dhe ndikimi i tyre në çmimet e naftës dhe ekonominë globale ka qenë i heshtur. Numri i të vdekurve javën e kaluar është ende shumë më i lartë. Megjithatë, një nga pasojat e mundshme të konfliktit aktual do të ishte një përsëritje e asaj historie tragjike – e kombinuar me zbatimin më të rreptë të sanksioneve amerikane ndaj naftës iraniane.
Teherani ka rritur prodhimin e naftës me më shumë se 700,000 fuçi në ditë këtë vit pasi një shkëmbim i të burgosurve dhe ngrirja e aseteve sinjalizuan një shkrirje të marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara. Nëse këto fuçi zhduken nën presionin e Shteteve të Bashkuara, Bloomberg Economics vlerëson një rritje të çmimit të naftës nga 3 në 4 dollarë.
Ndikimi në ekonominë globale sipas këtij skenari do të ishte minimal, veçanërisht nëse Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe kompensojnë fuçitë iraniane të humbura duke përdorur kapacitetin e tyre të lirë. Në një intervistë në takimin vjetor të Fondit Monetar Ndërkombëtar në Marok, Sekretarja e Thesarit e SHBA-së, Janet Yellen tha se nuk shihte shenja të një “përmbysjeje të madhe ekonomike” në këtë fazë dhe tha se ishte thelbësore që konflikti të mos përhapej.
Skenari 2 – Lufta me përfaqësues
Po sikur lufta të përhapet? Hezbollah – një parti politike dhe milici e mbështetur nga Irani që është një lojtar i fuqishëm në Liban – tashmë ka shkëmbyer zjarr me forcat izraelite në kufi dhe tha se goditi një pozicion të ushtrisë izraelite me raketa të drejtuara.
Nëse konflikti përhapet në Liban dhe Siri, ku Irani gjithashtu mbështet grupet e armatosura, ai do të shndërrohet efektivisht në një luftë ndërmjetëse midis Iranit dhe Izraelit – dhe pasojat ekonomike do të jenë më të rënda.
“Irani dhe Hezbollahu po monitorojnë dhe vlerësojnë situatën,” tha Yair Golan, një ish-zëvendës shefi i shtabit të ushtrisë izraelite, duke shtuar: “Nëse Hezbollahu i bashkohet luftës, ata mund ta bëjnë këtë pasi të fillojë operacioni tokësor në Gaza”.
Përshkallëzimi në atë drejtim do të rriste mundësinë e një konflikti të drejtpërdrejtë midis Izraelit dhe Iranit, i cili ka të ngjarë të çojë në çmime më të larta të naftës. Në luftën e shkurtër por të përgjakshme midis Izraelit dhe Hezbollahut në vitin 2006, nafta u hodh 5 dollarë për fuçi. Përveç tronditjes së një skenari të kufizuar lufte, një lëvizje ekuivalente sot do ta rriste çmimin me 10% në rreth 94 dollarë.
Tensionet mund të rriten edhe në të gjithë rajonin. Egjipti, Libani dhe Tunizia janë ngecur në stagnim ekonomik. Përgjigja e Izraelit ndaj sulmit të Hamasit ka ngjallur tashmë protesta në një numër vendesh të rajonit. Në vendet arabe, është një hap i vogël nga marshimet anti-izraelite në trazirat antiqeveritare, shkruan Bloomberg. Një përsëritje e Pranverës Arabe – vala e protestave dhe kryengritjeve që rrëzuan qeveritë në fillim të viteve 2010 – nuk është e paimagjinueshme.
Ndikimi ekonomik global në këtë skenar vjen nga dy goditje: një rritje prej 10 për qind e çmimeve të naftës dhe një ulje e rrezikut të tregjeve financiare të ngjashme me atë që ndodhi gjatë Pranverës Arabe. Rritja globale vlerësohet të ngadalësohet me 0.3 pikë përqindjeje vitin e ardhshëm – rreth 300 miliardë dollarë prodhim i humbur – gjë që do të ngadalësonte ritmin në 2.4 për qind. Përveç pandemisë Covid 2020 dhe recesionit global të vitit 2009, kjo do të ishte rritja më e dobët në tre dekada.
Çmimet më të larta të naftës do të shtojnë gjithashtu rreth 0.2 pikë përqindjeje në inflacionin global – duke e mbajtur atë afër 6 për qind dhe duke mbajtur presion mbi bankierët qendrorë për të mbajtur politikë të shtrënguar monetare edhe pse rritja ekonomike është jashtë pritshmërive.
Skenari 3 – Lufta Iran-Izrael
Një konflikt i drejtpërdrejtë midis Iranit dhe Izraelit është një skenar i pamundur, por i rrezikshëm. Mund të jetë një shkas për një recesion global. Një rritje e mprehtë e çmimeve të naftës dhe një rënie e aktiveve me rrezik do t’i jepte një goditje të konsiderueshme rritjes ekonomike dhe do të rriste inflacionin.
“Askush në rajon, madje as Irani, nuk dëshiron që konflikti midis Hamasit dhe Izraelit të përshkallëzohet në një luftë të gjithanshme rajonale,” tha Hassan Alhassan, një studiues në Institutin Ndërkombëtar për Studime Strategjike. Kjo nuk do të thotë se nuk do të ndodhë, veçanërisht nëse emocionet janë të larta. “Potenciali për keqgjykim është i lartë,” thotë Alhassan.
Izraeli i ka parë prej kohësh ambiciet bërthamore të Iranit si një kërcënim ekzistencial. Lëvizjet e Teheranit për të ndërtuar një aleancë ushtarake me Rusinë, rivendosjen e lidhjeve diplomatike me Arabinë Saudite dhe marrëdhëniet e qeta me Shtetet e Bashkuara kanë sjellë trazira. Izraeli dhe SHBA kanë dërguar mesazhe të përziera në lidhje me përfshirjen e Iranit në sulmin e Hamasit. “Ka disa prova që ata mund të kishin ditur për këtë,” tha Ministri izraelit i Çështjeve Strategjike Ron Dermer më 9 tetor. Zyrtarët amerikanë thonë se kanë prova se liderët e Iranit u kapën në befasi, raportoi New York Times më 11 tetor, megjithëse ata e përshkruan Iranin si bashkëpunëtor në një kuptim më të gjerë, sepse financon dhe armatos Hamasin.
“Në konfliktin midis Izraelit dhe Iranit, Teherani ka të ngjarë të përpiqet të aktivizojë të gjithë rrjetin e tij të partnerëve në Siri, Irak, Jemen dhe Bahrein,” tha Alhassan. “Ai do të kishte një listë të gjatë të objektivave të fortë dhe të butë perëndimore në rajon për të zgjedhur”. Në këtë skenar, rritja e tensioneve mes superfuqive do t’i hidhte benzinë zjarrit. Shtetet e Bashkuara janë një aleat i ngushtë i Izraelit, ndërsa Kina dhe Rusia po thellojnë lidhjet me Iranin.Zyrtarët perëndimorë thonë se janë të shqetësuar se Kina dhe Rusia do ta përdorin konfliktin për të larguar vëmendjen dhe burimet ushtarake nga pjesë të tjera të botës.
Meqenëse rreth një e pesta e furnizimit të naftës në botë vjen nga rajoni i Gjirit Persik, çmimet do të rriteshin në qiell. Nuk është përjashtuar një përsëritje e sulmit të vitit 2019 nga militantët pro-iranianë në objektet e Aramco, të cilat ndërprenë pothuajse gjysmën e naftës saudite. Çmimi i naftës së papërpunuar nuk mund të katërfishohet, siç ndodhi në vitin 1973 kur shtetet arabe vendosën një embargo si hakmarrje për mbështetjen amerikane për Izraelin në luftën e atij viti. Por nëse Izraeli dhe Irani lëshojnë raketa kundër njëri-tjetrit, çmimet e naftës mund të rriten sipas asaj që ndodhi pas pushtimit irakian të Kuvajtit në 1990. Me një pikënisje shumë më të lartë sot, një kërcim i kësaj përmasash mund të dërgojë naftën në 150 dollarë për fuçi.
Kapaciteti rezervë i prodhimit në Arabinë Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe mund të mos e shpëtojë ditën nëse Irani vendos të mbyllë ngushticën e Hormuzit, përmes së cilës kalon një e pesta e furnizimeve ditore të naftës në botë. Do të kishte gjithashtu një zhvendosje më ekstreme në reduktimin e rrezikut në tregjet financiare, ndoshta të krahasueshme me vitin 1990.
Në atë rast, Bloomberg Economics parashikon një rënie të rritjes globale prej 1 pikë përqindje – duke ulur rritjen për vitin 2024 në 1.7 për qind. Recesionet globale janë të vështira për t’u përcaktuar: zgjerimi i shpejtë i ekonomive si ai i Kinës do të thotë që tkurrjet e drejtpërdrejta janë të rralla. Por 1.7 për qind do të plotësonin kriteret.
