Shkruan: Doc. D-r. Shpendim Maksuti (ekspert i çështjeve Kushtetuese)
Në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjshmëria, si kategori juridike dhe institucion i rëndësishëm, rregullohet dhe realizohet në kuadër të parimeve të ligjshmërisë që përmbajnë mendimin juridik dhe politik. Nga parimet e ligjshmërisë në Republikën e Maqedonisë së Veriut nënvizojmë këto parime të rëndësishme, ose më mirë thënë parime të rëndësishme.
Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, të gjitha ligjet duhet të jenë në pajtim me Kushtetutën. Publikimi i ligjeve është një parim shumë i rëndësishëm i ligjshmërisë. Ajo përfaqëson një nga kushtet dhe supozimet e mëparshme të nevojshme për ligjshmërinë, për funksionimin dhe sjelljen juridike. Në mënyrë që ligjet të zbatohen, ato duhet të hyjnë në fuqi ligjore. Sepse çdo rregullore, qoftë edhe ligjet, japin efekte juridike që në momentin kur hyjnë në fuqi. Për hyrjen në fuqi ligjore, si parakusht, ligji duhet të publikohet në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Në Republikën e Maqedonisë së Veriut, gazeta zyrtare në të cilën botohen ligjet dhe dispozitat tjera të përcaktuara me Kushtetutë dhe ligj quhet “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut”. Si rregull, ligjet hyjnë në fuqi ligjore në ditën e tetë pas botimit të tyre në “Fletoren Zyrtare të Republikës së Moldavisë së Veriut”. Në raste të jashtëzakonshme, për shkaqe të justifikuara dhe kur Kuvendi e sheh të nevojshme dhe të justifikuar, rregullorja e miratuar nga Kuvendi mund të hyjë në fuqi në të njëjtën ditë të publikimit. Në disa raste mund të vendoset që ligji të zbatohet dhe të japë efekte juridike nga një moment tjetër kyç pas hyrjes në fuqi ligjore. Është periudha e pritjes së ligjit – in ratio legis. Kjo bëhet në rastet kur duhen për të arritur qëllimet e caktuara si njohja e qytetarëve me përmbajtjen e ligjit ose, nga ana tjetër, kur shteti dhe autoritetet shtetërore duhet të krijojnë kushte të caktuara për zbatimin praktik të ligjit.
Në raport të ngushtë me ligjshmërinë, përkatësisht parimin e ligjshmërisë në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe publikimin e ligjeve, është institucioni – interpretimi autentik. Siç dihet në vendin tonë dhe jo vetëm në vendin tonë, interpretimi autentik jepet nga autoriteti që e sjellë ligjin. Në sistemin juridik të Republikës së Maqedonisë së Veriut, interpretimin autentik të ligjeve e jep Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut si organi i vetëm, i përcaktuar dhe i autorizuar me Kushtetutë për nxjerrjen e ligjeve. Interpretimi autenti është pjesë përbërëse e ligjit të publikuar. Në mendimin tonë juridik, me të drejtë nënvizohet se ligji i miratuar dhe i publikuar nuk plotësohet me interpretim autentik. Nga ana tjetër, interpretimi autentik nuk përbën ligj të ri. Për arsyet e cekura në interpretimin autentik të ligjit konkret, e njëjta duhet të zbatohet nga dita e miratimit dhe publikimit të ligjit. Por ky rregull duhet të zbatohet vetëm për rastet e reja dhe jo për rastet e zgjidhura.
Përcaktimi ligjor i veprave penale dhe dënimeve është gjithashtu parim i rëndësishëm dhe komponent i rëndësishëm i ligjshmërisë në çdo vend, dhe është parim i rëndësishëm edhe në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Përgjegjësia penale është lloji më i rreptë i përgjegjësisë. Nëpërmjet parimit të ligjshmërisë dhe respektimit të tij sigurohet që të zbatohet një parim i rëndësishëm në ligj, konkretisht në shkencën penalo-juridike dhe në legjislacionin penalo-juridik. Sidomos në legjislacionin penal. Vetëm me ligj mund dhe a duhet të parashikohet që një veprim i caktuar i ndërmarrë (i kryer) në një procedurë të caktuar përbën vepër penale. Parimi i ligjshmërisë urdhëron që vepër penale të konsiderohet vetëm ajo vepër penale e cila parashihet dhe përcaktohet
me Kodin Penal ose me ligj tjetër në fushën e së drejtës penale. Përsa i përket gjobave, llojit dhe masës, parimi i ligjshmërisë nxjerr në përfundimin se ato mund të parashikohen vetëm me ligj.
Aktet individuale dhe ligjshmëria e tyre përfaqësojnë një parim të rëndësishëm. Kusht për funksionimin e shtetit juridik, pa dyshim, është pajtueshmëria e plotë e akteve individuale që miratohen në një procedurë të caktuar, dhe me rastin e një ligji të caktuar, një interes i caktuar juridik i çdo qytetari, i çdo subjekti i përcaktuar me ligj. Rregulli vlen si për personat fizik ashtu edhe për personat juridikë dhe aktet individuale të cilat miratohen nga organet e autorizuara ligjërisht në shtet si gjykatat, organet dhe institucionet tjera shtetërore. Kjo ligjshmëri do të respektohet dhe respektohet nëse aktet individuale miratohen në procedurën e përcaktuar me ligj.
E drejta e ankimit është çështje kushtetuese. Në kuadër të parimeve të ligjshmërisë, e drejta e ankimit nënvizohet si një parim i rëndësishëm. Ai përfaqëson një mjet juridik. E garanton vetë Kushtetuta. Dispozita kushtetuese që rregullon dhe përcakton të drejtën e ankimit, si e drejtë kushtetuese, dispozita e saj shtjellohet në rregulloret ligjore specifike, si rregull, procedurale. E drejta e ankimit është zakonisht një mjet juridik deduktiv. Kjo do të thotë se me rastin e ankesës së paraqitur për të vendos organi më i lartë dhe jo organi ndaj vendimit të të cilit ankimohet.
Një nga parimet e rëndësishme dhe komponentë e rëndësishëme e parimit të ligjshmërisë të Republikës së Maqedonisë së Veriut është parimi i kontrollit gjyqësor të ligjshmërisë së akteve të organeve dhe institucioneve shtetërore që ushtrojnë kompetenca publike. Nëpërmjet këtij parimi sigurohet një garanci e qartë që qytetarët të realizojnë të drejtat dhe detyrimet e tyre sipas ligjit pozitiv. Nëpërmjet kontrollit gjyqësor sigurohet puna e organeve shtetërore dhe institucioneve të tjera që ushtrojnë kompetenca publike sipas Kushtetutës dhe ligjeve. Me fjalë të tjera, bëhet fjalë për vendosjen e punës së tyre nën ligjin pozitiv të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Ky kontroll kryhet në procedurën e parashikuar me ligj. Një nga mënyrat dhe mekanizmat juridikë për kontrollin gjyqësor është përdorimi i mjeteve juridike dhe mjeteve të tjera juridike në procedurën në të cilën organet shtetërore dhe institucionet e tjera të autorizuara të parashikuara me ligj dhe miratojnë akte të veçanta. Me të cilën vendosin për situata specifike që janë krijuar. Në shkencën kushtetuese dhe juridike, me të drejtë nënvizohet se nëpërmjet kontrollit nga ana e gjykatatave për mbrojtjen e kushteueshmërisë dhe vendimeve që ajo sjell, zbatimi i mekanizmit ligjor dhe politik të përgjegjësisë për funksionimin e paligjshëm të organeve dhe funksionarëve, të përcaktuar me ligj, i cili në kuadër të kompetencave të tyre publike që sjellin akte juridike nënëligjore në pajtim me dispozitat ligjore.