Tri gra nga Kili, Meksika dhe Maqedonia e Veriut do të shpërblehen me Medaljen Goethe sepse janë ndërtuese kulturore për një botë më të mirë
Është një kohë plot “kurthe dhe rrjeta për zogjtë e pafajshëm”. Kjo është ajo që tha Iskra Geshoska, një nga fituesit e medaljeve Goethe të 2024-ës të dhënë të mërkurën në Vajmar. Kjo kohë ka ardhur sërish, në gjithnjë e më shumë vende pushtetarët nuk do ta tolerojnë lirinë e shprehjes.
Por krijimi kulturor dhe artistik mund të përcjellë përvojën e lirisë, e cila rrit guximin për të rimarrë hapësirën publike, shpjegoi historiania e artit dhe menaxherja kulturore Iskra Geshoska nga Maqedonia e Veriut. Ajo dhe përkthyesja dhe interpretuesja letrare Claudia Cabrera nga Meksika si dhe Carmen Romero Quero, themeluese dhe drejtore e festivalit teatror kilian “Teatro a Mil”, u nderuan në ceremoninë zyrtare në qytetin Goethe të Weimar. Lavdërues ishin shkrimtarja Olga Grjasnowa, filozofi Boris Buden dhe producentja dhe regjisorja e teatrit Amelie Deuflhard. Që nga viti 1955 ka qenë çmimi më i rëndësishëm në politikën e jashtme kulturore të Gjermanisë.
Zgjedhja ra mbi „këto tri gra të forta“ sepse puna e tyre kulturore promovon diversitetin dhe krijon rrjete rezistente – dhe të treja janë ndërtuese të urave, tha presidentja e Goethe-Institut Carola Lentz në ceremoni. “Të tre veprojnë me tone të qeta, por edhe me ndërhyrje mjaft të zhurmshme në shoqëritë e tyre dhe shumë më gjerë. Me punën e tyre kulturore, ata ushqejnë shpresën për një botë më të mirë, për bashkëjetesë paqësore, tolerante dhe krijuese në një kohë sfiduese”, vazhdoi Lentz.
“Situata botërore është dëshpëruese – po, është bërë edhe më dëshpëruese që nga dhënia e Medaljes Goethe vitin e kaluar. Lufta në Ukrainë vazhdon me ashpërsi të pandërprerë tani në vitin e tretë dhe nuk ka fund në horizont”, tha Lentz. “Njeriu përballet me kriza shtypëse politike, si dhe me ndarje sociale. Kjo është arsyeja pse puna e „tri grave të guximshme“ është jetike për mbijetesën.
Të tre shprehën shqetësimet e tyre për gjendjen e botës në një raund prezantimesh të martën në Teatrin Kombëtar të Weimar. Iskra Geshoska prej vitesh po bën një betejë të ashpër kundër injorancës dhe represionit, për kulturën. Ajo jeton në Maqedoninë e Veriut dhe ka dhënë kontribut për shkëmbimet në nivel evropian, por edhe me Gjermaninë. Ai mbështet përkthimet e mendimtarëve gjermanë në gjuhën e atdheut të tyre, si veprat e Georg Wilhelm Friedrich Hegel, i cili vlerësohet shumë në Evropën Lindore. OJQ-të që ajo themeloi bëhen objekt represioni politik dhe ndonjëherë ndalohen. „Unë nuk pres asgjë në jetën time,“ tha ajo, „as edhe për atë që bëj. Megjithatë, unë besoj fuqishëm në atë që bëj Jeta në Maqedoninë e Veriut është një sfidë. Për të, politika e përkushtuar shumë politikisht është diçka që krijon një hapësirë në të cilën mosmarrëveshjet mund të shkaktojnë tërmete, gjë që prek edhe hierarkitë. Politika në vend është një imponim. “Ne nuk e duam këtë politikë,” tha ajo, duke iu referuar strukturave autoritare të pushtetit në Maqedoninë e Veriut, disa prej të cilave kanë tipare mafioze. Që të ndodhë ndryshimi, është e nevojshme që kultura dhe praktika artistike të përshkojnë shoqërinë.
“Ne duhet të ngrihemi fuqishëm dhe me guxim kundër politikave të imponuara”, tha ajo. Ajo e përshkroi detyrën e saj si më poshtë: „Unë organizoj zemërimin.“ “Vuajtjet e miliona njerëzve të varfër, të refuzuar, të poshtëruar dhe të shtypur anembanë planetit, që bërtasin nga dhimbja sepse i lënduam me kaq shumë forma shtypjeje, nuk i kushtohet vëmendje”, tha ajo. “Krijimi kulturor dhe artistik depërton, analizon, vë në dyshim dhe interpreton pamjen e frikshme të botës në të cilën jetojmë sot”.
Ky aksion kulturor mund të konsistojë edhe në komunikimin e veprave të huaja. Ky është domeni i përkthyeses dhe përkthyeses Claudia Cabrera nga Meksika. Ajo përkthen në spanjisht klasikë si Anna Seghers, Heiner Müller dhe Franz Kafka – si dhe autorë bashkëkohorë si Julia Franck dhe Cornelia Funke. Ajo gjithashtu ka përkthyer më shumë se 20 drama, duke e bërë atë një eksperte të jashtëzakonshme – shumica e përkthyesve njohin vetëm një zhanër. Claudia Cabrera theksoi rëndësinë e medaljes, veçanërisht për profesionin e saj; Gjithsesi nuk je i dukshëm si përkthyes, priresh të jesh i padukshëm dhe kushtet e punës nuk janë optimale. Ajo shkoi në një shkollë gjermane në Meksikë, ku jepnin mësim nazistët e vjetër gjermanë, por edukimi humanist ishte ende i mirë. “Nëpërmjet gjuhës dhe kulturës gjermane, unë u bëra personi që jam sot, gjuha është mjeti i saj, i cili e sheh veten si një gjermane gjysmë e aftë. „Unë jam në shtëpi në të dyja kulturat“. Përkthimi është pothuajse fjalë për fjalë një lloj ndërtimi i urave midis kulturave.
Historia e jetës së saj, të cilën ajo e prezantoi në ceremoni, tregon gjithashtu një tronditje të thellë që mund të ketë formësuar rrugën e saj. Një xhaxha i madh meksikan dhe gruaja e tij hebreje u arrestuan pranë Bonit nga nacionalsocialistët; Në mesin e të burgosurve ishte një farë Gilberto Bosques, konsulli meksikan në atë kohë. Ai kishte shpëtuar tashmë jetën e shumë hebrenjve dhe komunistëve gjermanë në Marsejë. Edhe këtë herë ai ndihmoi që të afërmit e Cabrerës të mbijetonin. Këtë Bosques e gjejmë në romanin “Transit” të Anna Seghers – por ka edhe një lidhje tjetër: “Kam pasur privilegjin e madh që së fundmi ta ripërktheja këtë roman, gjë që e bëri shumë të ndryshëm për mua fatin e dy të afërmve të mi”.
shpëtoi jetën e shumë hebrenjve dhe komunistëve gjermanë në Marsejë. Edhe këtë herë ai ndihmoi që të afërmit e Cabrerës të mbijetonin. Këtë Bosques e gjejmë në romanin “Transit” të Anna Seghers – por ka edhe një lidhje tjetër: “Kam pasur privilegjin e madh që së fundmi ta ripërktheja këtë roman, gjë që e bëri shumë të ndryshëm për mua fatin e dy të afërmve të mi”.
Më shumë humanizëm është motoja e festivalit të tyre të radhës. Se sa e rëndësishme është kjo tregoi edhe një shfaqje që festoi premierën botërore në Weimar. Bëhet fjalë për shfaqjen “Vaca” të regjisorit më të famshëm kilian, Guillermo Calderón. Fondacioni “Teatro a Mil” ka vepruar si bashkëprodhues. Jeta dhe vdekja e një lope (spanjisht: Vaca) vë në lëvizje procese shoqërore që përfaqësojnë një dehumanizim të shoqërisë dhe në fund të fundit lënë pas një shoqëri fashiste. Njerëzit ekonomikisht të pasigurt janë të mbingarkuar nga çdo situatë. Sipas regjisorit Calderón, kjo satirë sociale dhe mediatike kishte për qëllim të tregonte sesi njerëzit pothuajse në mënyrë të pandërgjegjshme bëhen fashistë.
Teatri dhe jeta kulturore janë tepër të rëndësishme, tha Carmen Romero Quero. Ajo premtoi: „Në Amerikën Latine ne po krijojmë një komb të ri, një komb teatri“.
