Kampionati Evropian i Futbollit, i njohur si Euro, është kompeticioni më i rëndësishëm i UEFA-s për vendet anëtare.
Ngjarja krenohet me një histori të pasur dhe ka qenë një atraksion sportiv në mbarë botën për dekada.
Edhe pse turneu u mbajt për herë të parë në vitin 1960, ideja lindi vite më parë.
Sekretari i parë i përgjithshëm i UEFA-s, Henri Delaunay, propozoi idenë e një gare kombëtare evropiane që në vitet 1920.
Ëndrra e Delauney u bë realitet kur edicioni i parë i Euros u mbajt në Francë në vitin 1960, por francezi nuk jetoi për ta parë atë sepse vdiq në vitin 1955.
Në njohje të rolit të Delaunay në formimin e kompeticionit të ri, trofeu – i siguruar nga Federata Franceze e Futbollit – mban emrin e tij.
Euro e parë, me katër skuadra, përfundoi me fitoren e Bashkimit Sovjetik ndaj Jugosllavisë 2:1 në kohën shtesë në finalen e Parisit.
Spanja priti edicionin e radhës në vitin 1964 dhe fitoi titullin, duke mposhtur kampionët në fuqi Bashkimin Sovjetik 2:1 në Madrid.
Turneu i vitit 1968 u fitua nga Italia organizatore, por rruga e tyre drejt finales ishte plot dramë.
Italianët arritën në finalen e Euro 1968 pasi mposhtën Bashkimin Sovjetik në gjysmëfinale me një “hedhje monedhe” – e vetmja ndeshje evropiane ndërkombëtare që u vendos në një mënyrë të tillë. Hedhja e monedhës u bë pasi skuadrat barazuan në gjysmëfinale (0:0).
Në përballjen për titull, Italia dhe Jugosllavia barazuan 1:1 dhe dy ditë më vonë u luajt ndeshja e dytë, të cilën italianët e fituan 2:0 dhe e ngritën trofeun në tokën vendase.
Momenti kult i “Panenka”-s
Euro mbeti një turne me katër ekipe në 1972 dhe 1976, me Gjermaninë Perëndimore dhe Çekosllovakinë që dolën fituese, përpara se grupet të zgjeroheshin në tetë ekipe në 1980.
Fitorja e Çekosllovakisë në 1976 kundër Gjermanisë Perëndimore fitoi popullaritet për shkak të penalltisë së Antonin Panenkas. Mesfushori sulmues e futi topin lehtësisht në mes të portës, duke siguruar fitoren 5:3 pasi ndeshja përfundoi 2:2 pas kohës shtesë.
Goditja e tij e guximshme e penalltisë ishte e para e këtij lloji në futbollin ndërkombëtar, dhe më vonë u imitua disa herë nga të tjerët, dhe stili u bë i njohur si “panenka”, i quajtur pas çekut.
Në vitin 1980, tetë ekipe morën pjesë në Euro, dhe turneu përfshinte një fazë grupesh, një playoff për vendin e tretë dhe një finale. Gjermania Perëndimore fitoi titullin e dytë evropian, duke mposhtur Belgjikën 2-1, falë goditjes me kokë të Horst Hrubesch për të vulosur fitoren e tyre.
Katër vjet më vonë, Franca fitoi titullin e saj të parë të madh në shtëpi, duke mposhtur Spanjën 2-0 në finale, me kapitenin Michel Platini në qendër të skenës me nëntë gola në pesë ndeshje.
Në vitin 1988, Holanda fitoi në Gjermaninë Perëndimore, duke mposhtur Bashkimin Sovjetik 2-0 në finale, e cila u bë e famshme nga breshëria e madhe e Marco van Basten.
Euro 1992, e mbajtur në Suedi, u fitua nga Danimarka, e cila arriti në finale një fitore të pabesueshme 2:0 ndaj kampiones së botës në atë kohë, Gjermanisë.
Danezët shkuan në europian jo si të kualifikuar, por në vend të Jugosllavisë, e cila u ndalua të merrte pjesë si një embargo për shkak të luftës së shpërthyer aty.
Një përrallë fitore greke dhe dominim spanjoll
Në pesë edicionet e ardhshme, Euro u zgjerua, pasi 16 ekipe morën pjesë në turne.
Gjermania fitoi titullin e saj të parë si një komb i bashkuar në Euro 1996 në Angli, duke mposhtur Republikën Çeke 2–1 në finale, me golin e parë të artë të Oliver Bierhoff në një turne madhor pas pesë minutash shtesë.
Euro 2000 ishte turneu i parë që u luajt në dy shtete, Holandë dhe Belgjikë dhe u fitua nga Franca, e cila në atë kohë ishte kampione botërore. Francezët mundën Italinë 2:1 në kohën shtesë, falë golit të artë të David Trezeguet.
Greqia ofroi një surprizë të madhe në Euro 2004, duke mposhtur Portugalinë 1-0 në finale. Në fillim të turneut, basteshkruesit ofruan shanset 150-1 që grekët të fitonin turneun.
Euro 2008 u dominua nga Spanja, e cila shfaqi aftësi për t’u patur zili në shënimin e golave pasi David Villa përfundoi golashënuesi më i mirë me katër gola. Ata fituan titullin atë vit, pas një pritjeje 44-vjeçare. Në finale ndaj Gjermanisë në Vjenë, ata festuan me golin e Fernando Torres për 1:0.
Në vitin 2012, Spanja u bë vendi i parë që mbrojti titullin e saj të Kampionatit Evropian, duke fituar turneun me një fitore 4-0 ndaj Italisë në finalen e Kievit. Fitorja në Euro pasoi suksesin e tyre në Kupën e Botës 2010, kur “La Roja” u bë skuadra e parë evropiane që fitoi tre turne të mëdhenj radhazi.
Turneu i vitit 2012 ishte i veçantë për Torres, i cili u bë lojtari i parë që shënoi në dy finale të Euros dhe përfundoi golashënuesi më i mirë me tre gola, pavarësisht se u përdor vetëm si zëvendësues.
Fitorja befasuese e Portugalisë dhe dëshpërimi i anglezëve
Që nga viti 2016, turneu ka pasur 24 ekipe.
Në Euro 2016, Portugalia përfundoi e treta në grupin e saj, por arriti në finale, duke mposhtur mikpritësit dhe favoritët Francën 1-0 për të ngritur trofeun e parë të madh. Ylli portugez Cristiano Ronaldo u dëmtua në pjesën e parë, por Eder shënoi në kohën shtesë për të fituar.
Edicioni i vitit 2020 u luajt në vitin 2021 për shkak të një vonese të shkaktuar nga pandemia COVID-19.
Në një format unik, ndeshjet u shpërndanë në 13 vende të ndryshme evropiane. Finalja u mbajt në stadiumin Ëembley të Londrës, ku Anglia humbi me penallti ndaj Italisë 2:3, ndërsa rezultati pas kohës shtesë ishte 1:1.
Anglia kishte shpresuar t’i jepte fund pritjes së saj 55-vjeçare për një trofe të madh futbolli, por e përfundoi ndeshjen në agoni pasi tre nga lojtarët e tyre – Marcus Rashford, Bukayo Saka dhe Jadon Sancho – nuk arritën të shënonin nga penalltitë. Ishte titulli i dytë i Italisë në Euro pas suksesit të vitit 1968.
Euro 2024 do të luhet në Gjermani nga 14 qershori. /tesheshi
