Sikurse të gjitha sistemet e gjalla, kulturat nuk mund të mbeten statike; ato zhvillohen ose rrënohen. Ata eksplorojnë ose zhduken. Nëse e kuptojmë në kohë thelbin e këtij mesazhi, aq më të mëdha do të jenë shanset tona për të mbijetuar.
Shkruan: Katerina Topallova
Jo shumë kohë më parë, kur Republika Socialiste e Maqedonisë në kuadër të Jugosllavisë, përpara Evropës dhe botës dinte të prezantojë kulturën dhe traditën e saj në mënyrën më dinjitoze dhe më përfaqësuese nëpër kryeqytetet evropiane, në dritën e vërtetë, natyrisht, siç i ka hije një kulture dhe shteti serioz, siç ishte shteti jugosllav në atë kohë, e brenda tij edhe Maqedonia. Të gjithë e mbajnë mend, sidomos hartuesit e politikave kulturore dhe mbi të gjitha publiku kulturor, të cilët sot nuk janë më prezent ose janë në një fazë të plotë zhdukjeje.
Ditë të kulturës maqedonase në Romë! Një segment i vogël video materiali i prodhuar nga RT Shkupi, me rastin e prezantimit tradicional të kulturës maqedonase në Romë, Itali. Çfarë historie na tregon ky fragment i vogël videoje?! Ekspozitat më të mira të pikturës, poezisë, kinematografisë, arkeologjike dhe fotografike maqedonase, si dhe ekspozita të ikonave maqedonase, gjithçka që është më e dukshme, më e re dhe më përfaqësuese e Maqedonisë, e dokumentuar, e paketuar dhe e ekspozuar para syve të audiencës së mprehtë italiane, para koncertit final të Tanecit, që gjithmonë dinte të vidhte edhe duartrokitjet më egoiste dhe skeptike, duke i kthyer ato në kënaqësi dhe brohoritje masive, kudo që interpretonin.
Një javë kur emigracioni i shumtë maqedonas u dynd në Romë për të parë më të mirën e atdheut, si dhe të gjithë ata miq, përkrahës dhe dashamirës të vjetër dhe të rinj potencialë të kulturës maqedonase, të cilët në këto festime ishin edhe shoqërues dhe përkrahës të rëndësishëm të delegacionit maqedonas gjatë vizitës në varrin e Shën Kirilit në Bazilikën e San Clemente në Romë, me rastin e 24 majit – Ditës së Shenjtorëve Kiril dhe Metodi.
Nga autoritetet më të larta politike, komuniteti shkencor i udhëhequr nga departamenti gjuhësor i AMASH së, Institutet e Gjuhës, Letërsisë, etj., deri te gazetarët dhe ekipet televizive më të njohura maqedonase dhe jugosllave, të cilët jo vetëm mbulojnë ngjarjet në kryeqytetin Italian, por edhe prej aty krijojnë program. Fatkeqësisht, kjo tablo është vetëm një shkreptim kohe dhe përkujtim i ditëve të arta të kulturës së gjallë maqedonase, për të cilën kemi luftuar si popull dhe komb, por fatkeqësisht nuk arrijmë ta vazhdojmë, ta ruajmë dhe ta mbajmë?!
Përderisa kultura maqedonase, sidomos në një festë kaq të madhe, ishte një ambasadore e vërtetë nëpër korridoret evropiane, sot ajo është thjesht një tablo qesharake, një grotesk i jetës politike, ku mediokriteti dhe nënmediokriteti janë shtytës idealë jo vetëm të kulturore, por edhe të gjithë jetës shoqërore. Imazhi i festës maqedonase të prodhuar nga “elitat” politike është dërrmues dhe i mjerueshëm, duke e ndarë ende strukturën maqedonase në copa. Në vend që Roma të ishte qendra e shkrim-leximit dhe e fjalës, në këto ditë të Kirilit dhe Metodit, Ohri u bë stacioni bazë nga ku partitë filluan të mbledhin pikë politike në prag të do zgjedhjeve të reja, duke minimizuar plotësisht kuptimin dhe thelbin e festës, e cila në radhë të parë duhet të bashkojë.
Kështu, në vend të bashkimit, ndoqëm dy festime paralele maqedonase, një – qeveritare në Plaoshnik dhe një tjetër – opozitare në katedralen e Shën Sofisë në Ohër. Kështu e përfunduam procesin e ndërtimit të “shtetit brenda shtetit!” Ndërsa në Romë, në ditën e iluminizmit dhe shkrim-leximit, si përfaqësues të kësaj kulture tonën tribale dërguam mallkuesin më të zëshëm në kuvendin maqedonas, për të cilin kultura është vetëm një emër, ose çfarë do të thoshin mentorët e tij nga shteti i mëparshëm- bira e fundit e kavallit! Humbje e plotë e politikës maqedonase…
Një Ministri e Kulturës krejtësisht e humbur në kohë dhe hapësirë, ideale për të mbështetur njëqind projekte “fshatareske” të paralajmëruara si një lloj “politike kulturore”, por të pasioneve të ulëta, dhe ajo që në thelb duhet investuar, ajo cenon sot përtej kompetencave dhe mundësive tona. Dëshira për të qenë – i pari në fshat dhe i fundit në qytet! Këtë lloj politike, mos harroj të përmend, qeveria aktuale e bart nga opozita, kur ishte qeveri!
Dhe çfarë mund të thuhet më shumë për komunitetin shkencor maqedonas. Bastionet gjuhësore të së kaluarës tani të vdekura mbrojnë gjuhën dhe shkrim-leximin tonë, në radhë të parë nga vetvetja. Ne duket se investojmë me këmbëngulje në to, por jo në punime të reja shkencore, departamente, leksione, biblioteka, punonjës shkencorë etj. Ose jemi plotësisht të paralizuar ose pretendojmë të jemi… Që tabloja të jetë e plotë do të kontribuojnë mediat e pakta maqedonase, në të cilat nuk mund të gjenden më gazetarë nga fusha e kulturës, e të mos flasim për ekzistencën e redaksive dhe programeve kulturore, të cilat nuk ekzistojnë më në transmetim. Pra, me një dozë emocioni do të kujtojmë regjistrimet arkivore nga RT Shkupi, kur të mëdhenjtë e mendimit dhe shkencës të mesjetës maqedonase krijuan programe adekuate festash.
Sidoqoftë! Nëse duam të mbrojmë kulturën, duhet ta krijojmë atë! Fatkeqësisht, ne nuk kemi sukses në këtë! Të parët që do të zhduken nga harta botërore do të jenë ato kombe që nuk krijojnë kulturën e tyre dhe të dallueshme, dhe kështu janë të pafuqishëm në procesin e asimilimit kulturor dhe sit ë tilla shkojnë prapa. Pra, është vetëm çështje kohe kur do të na përpijë një mjedis kulturor më i fuqishëm dhe më tërheqës, në të cilin kujtesa kolektive e shenjtorëve Kiril dhe Metodi do të fillojë të shndërrohet dalëngadalë në një maskë të re, të pranueshme për rrjedhat dhe kushtet e reja. përtej të kuptuarit tonë të personalitetit të tyre, veprës dhe rëndësisë
Sikurse të gjitha sistemet e gjalla, kulturat nuk mund të mbeten statike; ato zhvillohen ose bien. Ata eksplorojnë ose zhduken. Nëse e kuptojmë në kohë thelbin e këtij mesazhi, aq më të mëdha do të jenë shanset tona për të mbijetuar.