Shkruan: Venko Andonovski
Sa më shumë që plakem, aq më tepër e ndiej veten të huaj në këtë BOTË TË RE. Më të rinjtë se unë e pagëzuan kështu: NORMALITET I RI, TEKNOLOGJI TË REJA, SEKSUALITET I RI, koncepte të reja për demokracinë (në kufirin me anarkinë) – pra, kjo është me të vërtetë një botë e re. Pikërisht unë dhe gjenerata ime jemi dëshmitarët më të bindshëm se ky botë e re ekziston vërtet: hutimi ynë përballë saj tregon se ajo është trashëgimtare e asaj të vjetrës.
Njerëzit e gjeneratës sime (dhe më të vjetërit) ndiejnë se bota e vjetër na rrëshqiti nga dora si një kallëp sapuni, dhe me dorën e zbrazët nuk e kapëm dot plotësisht të renë. Sipas standardeve të gjeneratave të reja jemi, në përgjithësi, gjysmë-analfabetë teknologjikë: dimë të shkruajmë tekst në kompjuter, të hapim email, të përdorim Viber ose WhatsApp, dhe disa prej nesh kanë edhe profil në Facebook, ndërsa “më të avancuarit” madje edhe në Instagram. Dhe aq. Të rinjve u dukemi si ekzemplarë muzealë të dinosaurusëve, të cilët nuk kishin gishta mjaft të gjatë për të “shtypur” mbi “ekranet” e pajisjeve elektronike dhe telefonëve “inteligjentë”. Dhe, pasi nuk u përshtatën, as nuk mbijetuan – si dinosaurët.
Jam i vetëdijshëm se bota nuk varet as nga unë, as nga konceptet e gjeneratës sime, por nga konceptet e të rinjve. Dhe ajo do të jetë ashtu siç do të jetë (dhe siç tashmë është), pavarësisht mërmërimave tona. Por, sigurisht, kam(e) të drejtë edhe në konceptime konservatore. Në periudha humbjeje ekstreme të busullës (siç e quan Anthony Giddens “Bota e humbur”), ndoshta pikërisht konservatorizmi mund të jetë avangardë. Ky është mendimi im personal dhe nuk e imponoj askujt ta pranojë.
Shumica e të rinjve mendojnë se ne, që kemi jetuar në botën e djeshme tashmë të shuar, sipas vlerave të tjera (që fytyrësisht i quajnë “socialiste”), duhet TA PRANOJMË këtë botë të re. Sasho Milenkovski, regjisor i disa dramave të mia teatrore, më tha në një takim të fundit: nëse nuk mbajmë hapin me të rinjtë, shpejt do të përfundojmë në muzeun e botës së djeshme të vdekur. E di që ka të drejtë; por po ashtu e di se PRANIMI i diçkaje varet nga KUPTIMI i saj. Pra, së pari duhet TA KUPTOSH diçka, që ta pranosh. E njëjta gjë vlen edhe për HEDHJEN POSHTË: nëse nuk e di çfarë është ajo që refuzon, ti refuzon sipas paragjykimeve. Paragjykimet janë revoltë konformiste kundër së resë vetëm pse është e re, dhe kjo është, sigurisht, qasja më e keqe ndaj “të resë”.
Por nëse përpiqesh ta kuptosh të renë dhe ajo nuk përputhet me vlerat e tua elementare, mos e detyro veten të “mbetesh i ri” me çdo kusht.
Ky cikël kolumnash nuk do të jetë vajtim mbi botën e re, të ashpër e të dehumanizuar, por përpjekje për ta kuptuar: do të mundohem, pa paragjykime, të shoh mbi të gjitha përparësitë e saj, por nuk do të hesht aty ku do të detektoj shpërbërje të plotë të personalitetit ose ç’përshoqërim deri në shkallën e autizmit intelektual e emocional, të imponuar nga makina që po e zëvendëson njeriun.
Ky zëvendësim i njeriut me makinë filloi me zëvendësimin e trupit seksual me kukullën erotike “me pompë” në sex-shop-et e kohës sime të rinisë, e tani po përfundon me kibernetizimin e plotë të mendjes, trupit dhe shpirtit të njeriut. Po jap shembullin më të afërt: djemtë e mi, Vidan (9) dhe Grigor (7), më shohin si tiranosaurus që nuk është përshtatur në botën e tyre të re. Ata duan të bëhen influencerë, gamer-a, youtuber-a (mirë, edhe mosha ua kërkon, por edhe idhujt e tyre janë ata), dhe sigurisht se kjo do të ndryshojë me kalimin e kohës. Por atyre u është I PAKUPTUESHËM BOTA ku unë KAM QENË profesor, kolumnist dhe shkrimtar. Për ta, këto profesione as nuk duhet të ekzistojnë: pse të na duhen profesorë, kur zonja Çet di të përgjigjet në të gjitha pyetjet? Pse të na duhen libra, kur ka filma? Dhe leximi i “Tom Sojerit” zgjat shumë më gjatë se sa shikimi i përpunimit të tij nga industria e filmit, sikur librat të ishin virshlle. Ndërsa kolumnisti – kjo është punë krejtësisht retrograde, kur përmes postimeve në rrjete sociale ÇDO njeri që ka një pajisje mund të jetë kolumnist. Nga ana logjike dhe praktike, ata kanë të drejtë: skeleti i dinosaurusit nuk mund të përfshihet në trafikun mediatik të botës së sotme. Ai nuk është mjet i përshtatshëm për qarkullim.
Para disa ditësh, ata e pyetën zonjën Çet nëse është normale që, në moshën 9 dhe 7 vjeç, të luajnë lojëra si GTA-5, dhe se mezi presin GTA-6 (për ata që nuk e dinë – bëhet fjalë për një videolojë jashtëzakonisht të dhunshme, e ndaluar në disa shtete). Dhe morën përgjigje – po, krejt normale është. Pra, krejt normale është që një fëmijë 9 ose 7 vjeç, në vend që të identifikohet me Tom Sojerin, të identifikohet me një tip kriminal me emrin Trevor Phillips nga periferitë e Los Santos-it (një simulakër hiperrealist i Los Anxhelosit, vërtet i realizuar teknikisht për mrekulli!), dhe duke qenë AI, me makinën e tij të shkelë njerëz në trotuar ndërsa prej trupave të tyre shpërthen gjak hiperrealist, të hyjë në banka për t’i grabitur, të nxjerrë njerëz nga makinat në kryqëzim që ndalojnë në semafor të kuq, për t’ua marrë makinën për “qëllimet e tij urgjente”, të qëllojë me automatik mbi veturat e policisë që e ndjekin dhe i kërkojnë të dorëzohet? Dhe pastaj, të ketë përleshje për të cilat kronikat e zeza shkruajnë çdo ditë?
Por zonja Çet nuk u ndal këtu, madje u tha se “ato lojëra tregojnë për personalitete të forta tek ata, për gamer-a profesionistë që fshihen brenda tyre, dhe se ndikojnë mirë në zhvillimin e motorikës së imët, në vendosmërinë për aksion, madje ndikojnë pozitivisht edhe në gjumin e tyre.”
Kjo është gënjeshtër. Kjo është sikur zonja Çet të më thoshte mua se me çdo cigare të pirë shëndeti im përmirësohet.
Dhe vendosa edhe unë ta pyes zonjën Çet, mbretëreshën e botës së re. E pyeta: “Sa diellë ka që shkëlqejnë në qiellin e natës?” Mora përgjigje që më tronditi: “Një, ai është Hëna”. Mendova se ishte poete në shpirt, se kishte lexuar Aco Shoпov-in dhe dinte për “diellin e zi”, ose se kishte dëgjuar Al Di Meola-n dhe “Midnight Sun”-in e tij. Vendosa të kontrolloj, dhe i thashë se në qiellin e natës shkëlqejnë pafund diellë, sepse të gjitha yjet janë diellë. Aty mora përgjigje të ftohtë: “Krejt e saktë je”. Pra, Çet megjithatë nuk është poete. Nuk është as astronome, po që nuk e dinte se yjet janë diellë. Por ajo, me siguri, është gënjeshtare. Videolojërat NUK janë të mira për gjumin e fëmijëve. Kështu thonë psikologët.
Jam i vetëdijshëm për përparësitë e zhvillimit të jashtëzakonshëm teknologjik. Gjyshi im, Trajko, bakalli, ishte i lumtur kur nga Selaniku i sillnin një “libër” dhe një laps me bojë për të shënuar veresitë; i biri i tij, Veroljub, tashmë përdorte makinën e shkrimit si gazetar; ndërsa unë, si nip i tij, e punova magjistraturën time në një nga kompjuterët e parë të sjellë në Shkup. Ishte në redaksinë e “Mlad Borec”, ku, falë lejes së shokut tim Nikola Mladenov, shkoja jashtë orarit të punës dhe mahnitesha që kisha opsionet “cut” dhe “paste”, si dhe ndryshimin e menjëhershëm të fontit nga cirilik në latinicë, që do të thoshte se nuk duhej vazhdimisht të fusja letra herë në makinën cirilike, herë në atë latine. Tashmë, stërnipërit e Trajkos e mbajnë “në xhep”, kudo me vete, të gjithë Bibliotekën e Uashingtonit, në një mikroçip. Këto janë përparësi të mëdha, dhe vetëm një i marrë mund të mos i përdorë.
Por, po ashtu, vetëm një i marrë mund të shfrytëzojë fundin, llumin e kësaj galaktike elektronike. Dhe ka shumë llum të tillë nga elektronet. Do të përpiqem, me ndërgjegje të plotë, t’i shqyrtoj edhe një herë – anët e ndritshme dhe të errëta të kësaj “revolucioni” që e solli botën e re.
Burimi: Nova Makedonija
